Grupa Trzymająca Władzę

RODZINA JAKO ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE

1. Pojęcie rodziny i jej struktura.

J. Pieter(1996) środowiskiem wychowawczym określa „złożony układ powtarzających się lub względnie stałych sytuacji, do których człowiek rozwijający się przygotowuje się czynnie w wychowawczym okresie swego życia. W takim znaczeniu pojęcie środowiska wychowawczego odnosi się do zespołu bodźców i warunków rozwojowych, jakie stwarza dzieciom i młodzieży otoczenie ludzi dorosłych.”(Pieter J.,1996,s.49).

Wyróżnia się dwa rodzaje środowisk wychowawczych: naturalne i intencjonalne. Do naturalnych zalicza się m. in. rodzinę, grupę rówieśniczą, otoczenie sąsiedzkie, a do intencjonalnych (wychowawczych) przedszkola i szkoły. Spośród środowisk wychowawczych naturalnych szczególne znaczenie dla rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży ma rodzina, która stanowi podstawowe i najważniejsze środowisko wychowawcze w życiu człowieka. Jest też pierwszym środowiskiem społecznym, integralnie zaspakajającym różnorodne potrzeby człowieka: biologiczne, psychiczne, społeczne i inne.

( Za: red. Ochmański M.,2001).

Rodzina jest środowiskiem życiowym niemal każdego człowieka. Po spędzeniu dzieciństwa w rodzinie i dojściu do wieku dojrzałego zdecydowana większość kobiet i mężczyzn wstępuje w związek małżeński, zakładając własne rodziny – tzw. rodziny prokreacyjne, odróżniające się od tzw. rodzin pochodzenia, w których mąż i żona się urodzili.

(Por. Pomykało W.,1997).

Rodzina to taka grupa społeczna, która jest społecznie aprobowanym sposobem współżycia trwałego, składa się z osobników połączonych tym, co panujący obyczaj uznaje za związek krwi, małżeństwa lub adopcji, zamieszkuje pod wspólnym dachem, ma członków współpracujących ze sobą w ramach uznanego społecznie podziału ról, przy czym jednym z najistotniejszych przedmiotów tej regulacji jest rodzenie i wychowywanie dzieci, składa się z członków dających się określić przy użyciu nazw związanych ze społecznie uznaną metodą mierzenia pokrewieństwa i pochodzenia (Por. Bauman Z.,1962).

Wynika z tego, że rodzina to nie tylko małżonkowie i dzieci własne lub adoptowane, ale także rodzina wielka ze wszystkimi członkami trzech, a bywa, że i czterech pokoleń włącznie. A zatem każda rodzina jest inna ze względu na to, że ma swój własny model wzajemnych oddziaływań, model zachowań, uczuć, zainteresowań itp.

Rodzina to grupa, która jest społeczną formacją i składa się z pewnej liczby jednostek pozostających w określonych pozycjach, rolach i stosunku do siebie i która posiada własny system wartości oraz norm regulujących zachowanie jednostek w sprawach różnych dla grupy, a zatem rodzice i dzieci występują w określonych rolach i zajmują określone pozycje w strukturze wewnętrznej rodziny.

Z. Zaborowski (1980) określa strukturę wewnętrzną rodziny jako układ ról, pozycji, wzajemnych stosunków międzyosobowych.

Układ stosunków między rodzicami ma duży wpływ na wytwarzanie właściwej lub niewłaściwej atmosfery w domu rodzinnym. Rzutuje on w dużym stopniu na funkcjonowanie całej rodziny i jej rozwój. Czynniki warunkujące prawidłowe funkcjonowanie mogą być różne w każdej z rozpatrywanych rodzin. W niektórych rodzinach czynnikiem najważniejszym mogą być podobne zainteresowania i potrzeby kulturalne małżonków, czy też dostosowanie seksualne. W innym zaś na prawidłowy układ między rodzicami może mieć wpływ głęboka więź emocjonalna. Obustronna miłość, przywiązanie, szacunek, bezinteresowność – to atrybuty w większości udanych związków małżeńskich.

W małżeństwie opartym na miłości partnerów częściej stać na obopólne ustępstwa, wzajemną tolerancję niż w związkach, w których brak jest tego uczucia. Duży wpływ na kształtowanie się dobrych stosunków w małżeństwie może mieć też dojrzałość intelektualna partnerów, rozsądek i umiejętność obiektywnej oceny sytuacji konfliktowych, które zdarzają się prawie w każdym związku ( Zaborowski Z.,1980).

Kształtowanie się stosunków interpersonalnych między dziećmi związane jest z właściwą atmosferą uczuciową w rodzinie i z dobrymi stosunkami między rodzicami. Stosunki te mogą być przyjacielskie, wrogie lub życzliwe i nieżyczliwe. Dużą rolę w kształtowaniu tych stosunków mają rodzice, którzy powinni pełnić rolę wnikliwych obserwatorów korygujących niewłaściwe zachowanie dzieci wobec siebie. Sprzyja temu demokratyczna postawa rodziców, atmosfera wzajemnego zrozumienia, życzliwości i prawdziwej przyjaźni. Są to niektóre z podstawowych zjawisk rzutujących na proces kształtowania się właściwych stosunków międzyosobowych w rodzinie.

Obok stosunków międzyosobowych w strukturze rodziny ważnym elementem są role członków rodziny, które znajdują wyraz przede wszystkim w opiece, wychowaniu, zaspokajaniu różnorodnych potrzeb członków rodziny. Od męskiej roli ojca oczekuje się obecnie dzielności, zaradności, odpowiedzialności, czuwania nad przestrzeganiem norm, stwarzanie oparcia dla żony i całej rodziny. Od kobiecej roli matki oczekuje się głównie ekspresji uczuć, serdeczności, ciepła, wyrozumiałości, tworzenia własnej atmosfery emocjonalnej w rodzinie ( Ziemska M.,1975).

Z rolą rodziców w danej rodzinie związana jest problematyka kształtowania ich pozycji. Kształtowanie się układu pozycji matki czy ojca uzależnione jest między innymi od posiadanej władzy w rodzinie. Władzę w swych rękach ma ten, którego wpływ dominuje i kto w większym stopniu dzięki swojej osobowości potrafi podejmować decyzje w różnych dziedzinach wspólnego życia.

Duże znaczenie w życiu rodziny odgrywa również układ pozycji w zakresie autorytetu. O autorytecie ojca czy matki w rodzinie mówimy, gdy dzieci skłonne są do uznania ich przewagi oraz wyższości i w związku z tym przejawiają tendencje do podporządkowania się im.

Ważny jest także układ ról i pozycji dzieci w rodzinie. rola każdego dziecka w rodzinie określa to, czego się od niego oczekuje, jakie ma prawa i obowiązki. Na jej kształtowanie się duży wpływ mają rodzice, którzy w stosunku do każdego dziecka mają inne żądania i oczekiwania. Różnicowanie ról dzieci w rodzinie jest zjawiskiem pozytywnym, ponieważ wpływa na tworzenie się właściwej atmosfery wychowawczej.

Pozycja dziecka w rodzinie zmienia się w zależności od jego wieku. Na pozycję dziecka wpływa też liczba dzieci w rodzinie, oraz cechy osobowości i temperamenty dziecka.

Rodzina jest bardzo ważną dla społeczeństwa instytucją ze względu na powoływanie do życia dzieci (czyli nowych obywateli) oraz ich socjalizację, wychowywanie do pełnienia ról w społeczeństwie.

Jest ona zawsze najkorzystniejszym środowiskiem fizycznego i psychicznego rozwoju potomstwa. Słusznie więc bywa nazwana instytucja – komórką, której zdrowie wywiera decydujący wpływ na zdrowie całego organizmu społecznego (Adamski F.,1991 ).

2. Zadania i funkcje rodziny

Rodzina w życiu społeczeństwa spełnia: zadanie prokreacyjne i zadanie socjalizacyjne. Rodzina powstaje i rozrasta się poprzez wydanie na świat dzieci. Jest więc jedyną grupą społeczną, która zabezpiecza biologiczną ciągłość społeczeństwa. Spełnia więc zadania prokreacyjne. Zadanie socjalizacyjne polega na wychowaniu potomstwa i przekazaniu mu dziedzictwa kulturowego szerszych grup społecznych (Por. Ochmański M.,2001).

Zadania rodziny zależą również od zrozumienia i oceny potrzeb dziecka przez rodziców, jak i możliwości zaspokojenia tych potrzeb w ramach posiadanych przez rodziców środków. Czołowe miejsce zajmują więc następujące zadania opiekuńczo – wychowawcze;

- ochrona dziecka,

- zaspokajanie potrzeb materialnych,

- zapewnienie wykształcenia,

- zaspokojenie potrzeb kulturalnych,

- wdrażanie do życia społecznego ( Pod.Kelm A.,1974).

Funkcja rodziny to wyspecjalizowane oraz permanentne działania i współdziałania członków rodziny, wynikające z bardziej lub mniej uświadomionych sobie przez nich zadań, podejmowanych w ramach wyznaczonych przez obowiązujące normy i wzory, a prowadzące do określonych efektów głównych i pobocznych. Absolutnie pojmowana funkcja „rozpada się” na konkretne funkcje. Wyróżniamy następujące funkcje rodziny podzielone na cztery kategorie:

A. Funkcje biopsychiczne:

1. funkcja prokreacyjna,

2. funkcja seksualna,

B. Funkcje ekonomiczne:

1. funkcja materialno – ekonomiczna,

2. funkcja opiekuńczo – zabezpieczająca.

C. Funkcje społeczno – wyznaczające;

1. funkcja stratyfikacyjna,

2. funkcja legalizacyjno – kontrolna.

D. Funkcje socjopsychologiczne:

1. funkcja socjalizacyjno – wychowawcza,

2. funkcja kulturalna,

3. funkcja religijna (dotyczy rodzin ludzi wierzących),

4. funkcja rekreacyjno – towarzyska,

5. funkcja emocjonalno – ekspresyjna ( Por. Pomykalo W.,1997).

Pedagodzy, psycholodzy, socjolodzy i inni uczeni podkreślają, że najbardziej doniosłą funkcją rodziny jest funkcja wychowawcza. Prawidłowe wywiązywanie się z niej wymaga spełnienia co najmniej kilku podstawowych zadań.

Według M. Łobockiego (1997)są nimi:

- zaspokojenie potrzeb psychospołecznych dzieci, w tym zwłaszcza potrzeby bezpieczeństwa, miłości, afiliacji, uznania i samo urzeczywistnienia,

- dostarczenie pożądanych społecznie wzorów własnego zachowania się,

- wyzwalających u dzieci procesy identyfikacji z rodzicami,

- przekazywanie i przyswajanie wartości, norm i zasad współżycia i współdziałania społecznego, preferowanych w społeczeństwie, w którym żyją;

- umożliwienie dzieciom (od najmłodszych niemal lat życia) codziennego uczestnictwa w różnego rodzaju czynnościach i obowiązkach domowych, traktowaniu ich przy tym jako równoprawnych partnerów życia rodzinnego;

- rozwijanie i rozszerzanie kontaktów międzyludzkich, tj. pogłębianie u dzieci więzi emocjonalnych z krewnymi, przyjaciółmi i znajomymi.

Spełnianie funkcji wychowawczej przez rodziców wymaga także między innymi zabezpieczenia rozwoju fizycznego i umysłowego dzieci, wprowadzenia ich w świat kultury i sztuki, przygotowania do samodzielnego życia poprzez wyrabianie postawy twórczej i współuczestniczącej w otaczającym świecie, a także wprowadzenie w krąg zadań społeczno – politycznych ( por. Ochmański M.,2002).

Uwzględniając różny poziom warunków wychowawczych poszczególnych rodzin

S. Kawula (1973) dokonał próby typologii pedagogicznej rodziny i wyróżnił pięć ich kategorii;

1) rodziny wzorowe – tworzą maksymalne warunki wychowawcze i stale podnoszą swój poziom wychowawczy,

2) rodziny normalne – zapewniają jednostce warunki wszechstronnego rozwoju,

3) rodziny wydolne wychowawczo – warunki wychowania i ich ogólne funkcjonowanie bywa zachwiane,

4) rodziny niewydolne wychowawczo – występują zaburzenia we współżyciu rodzinnym, najczęściej są to rodziny niekompletne, bliskie rozbicia,

5) rodziny patologiczne – członkami tych rodzin są osoby pozostające w stałej kolizji z prawem i moralnością stanowiące margines społeczny, z rodzin tych wywodzi się największy odsetek dzieci i młodzieży niedostosowanej społecznie.

Powyższa typologia rodzin ma swoje praktyczne zastosowanie. Każda kategoria wymaga innego oddziaływania pedagogicznego i pomocy w realizowaniu swojej funkcji wychowawczej ( Por. Kawula S.,1973).

Zadania i funkcje rodziny ściśle zazębiają się ze sobą, a od ich relacji w dużej mierze zależy los dzieci, a mianowicie przygotowanie ich do szkoły, do pracy zawodowej, czy życia w rodzinie i społeczeństwie. Aby rodzina współczesna mogła sprostać zadaniom i funkcjom, jakie stawia jej społeczeństwo, musi być do tego przygotowana, mieć odpowiednie ku temu warunki i być wspierana przez placówki opiekuńczo – wychowawcze powołane do współpracy z nią w zakresie opieki i wychowania młodego pokolenia.

3. Rodzice dziecka niepełnosprawnego umysłowo.

Rodzice najpierw czekają na dziecko – jest to okres radości, nadziei i marzeń. Potem ono się rodzi... Czasem od razu wiadomo, że jest upośledzone umysłowo, a czasem rodzice muszą chodzić do różnych specjalistów, przedstawiać im swoje obawy i obserwacje. Wreszcie dostają diagnozę – upośledzenie umysłowe. Jest to okres szoku i rozpaczy.

Porównują swoje dziecko z innymi dziećmi i kiedy różnice są bardzo wyraźne – następuje okres buntu, a czasem wstydu i poszukiwań, jest to również okres kiedy, kiedy wszystko poza chorobą dziecka przestaje się liczyć. Czasami tak często słyszą z różnych ust., że ich dziecko jest niepełnowartościowe, że aż sami zaczynają czuć się niepełnowartościowymi. Robią to wszystko, co jest możliwe – w oparciu o swoją intuicję, wiedzę, poziom intelektualny, preferowany tryb życia, środki finansowe i możliwości czasowe. Są zdezorientowani – różne diagnozy, różne metody, oceny, porady ( Kwiatkowska M.,1997).

Rodzice w momencie uzyskania informacji, że ich dziecko jest, bądź będzie niepełnosprawne przeżywają bardzo silne negatywne emocje od buntu, żalu, gniewu, złości aż po agresję skierowaną do siebie lub na kogoś. Po czasie uczucia te ewoluują. Przychodzi moment zastanowienia się, refleksji, pozornego przystosowania się, a potem konstruktywnego akceptowania. Dokładnie te okresy charakteryzuje T. Gałkowski (1979).

I okres to szok (okres krytyczny zwany okresem wstrząsu) - następuje bezpośrednio po tym, kiedy rodzice dowiadują się, że ich dziecko jest niepełnosprawne.

II okres to kryzys emocjonalny (zwany okresem rozpaczy lub depresji). Rodzice nie potrafią pogodzić się z myślą, że ich dziecko jest niepełnosprawne. Winią się wzajemnie za ten stan. Między rodzicami pogłębiają się konflikty i kłótnie.

III okres pozornego przystosowania się, rodzice podejmują w tym okresie próby przystosowania się do sytuacji, odwiedzają różnych specjalistów, łącznie z bioenergoterapeutami.

IV okres konstruktywnego przystosowania - rodzice szukają metod w jaki sposób można pomóc dziecku, jaka będzie jego przyszłość, czego go nauczyć, jak zorganizować wspólne życie?

Niewątpliwie istotny wpływ na przeżycia emocjonalne rodziców i na fakt na jakim etapie rozwoju dziecka pojawi się niepełnosprawność, jeżeli zaraz po porodzie to okres szoku trwa krócej, jeżeli na wskutek choroby trwa dłużej, gdyż rodzice obwiniają się wzajemnie i obarczają odpowiedzialnością za upośledzenie dziecka. (Boczar K.,1982).

Innym czynnikiem, mającym wpływ na przeżycia rodziców jest to, w jaki sposób rodzice dowiadują się o niepełnosprawności dziecka, jaki jest stopień i rodzaj tej niepełnosprawności oraz czy niepełnosprawność jest widoczna. Na przeżycia rodziców wpływają również preferowane przez nich wartości i cele życiowe. Współżycie z niepełnosprawnym dzieckiem niewątpliwie przekształca system wartości rodziców.(Obuchowska I.1999).

Urodzenie dziecka niepełnosprawnego oznacza dla jego rodziców zasadniczą i trwałą zmianę ich egzystencji i sytuacji socjalnej. Wielopłaszczyznowa zależność istniejąca między matką a dzieckiem sprawia, że niepełnosprawność dziecka jest dla matki traumatycznym przeżyciem.

Kobieta pragnąca mieć dziecko oczekuje w nim ubogacenia i poszerzania swego życia o nowe wymiary, które pozwolą jej w pełni przeżywać własną osobowość i kobiecość. Dla wielu kobiet perspektywa macierzyństwa to również nadzieja ostatecznej i pełnej samorealizacji. Narodziny dziecka niepełnosprawnego są dla jego matki o tyle większym szokiem i kontrastem, o ile bardziej i intensywniej identyfikowała się z nakreślonymi powyżej ideami.

Pierwsze miesiące po narodzinach dziecka wydają się być najtrudniejsze. Czują się przeciążone obowiązkami wobec dziecka, trudności z koncentracją i z dalszym prowadzeniem życia w małżeństwie czy partnerstwie. Takie matki mają często poczucie winy, że urodziły niepełnosprawne dziecko, nie podtrzymują kontaktów ze znajomymi, czują się mniej wartościowe. Wszystko wydaje im się bezsensowne.

Rodzice dziecka niepełnosprawnego „..... mają poczucie zawodu i niespełnionych nadziei spowodowane rozbieżnością między wymarzonym a rzeczywistym obrazem dziecka. W przeżyciach rodziców dominują: poczucie klęski życiowej, poczucie osamotnienia, skrzywdzenia przez los i beznadziejności. Często rodzice przeżywają poczucie winy.” (Obuchowska I.,1999,s.22).

Nie jest żadną tajemnicą, że bardzo często dziecko jest dla swoich rodziców a zwłaszcza dla matki, jest osobą, w której widzi się szansę na zrealizowanie własnych niespełnionych pragnień, planów i marzeń. Stanowi to pewnego rodzaju projekcję spotykaną w wielu rodzinach, niezależnie od wykształcenia, inteligencji czy też statusu społecznego rodziców.

Matka niepełnosprawnego dziecka zmuszona jest przeżyć utratę ideałów praktycznie natychmiastowo, tuż po urodzeniu dziecka. Rodzice pogrążeni w zwątpieniu i pod wpływem szoku, zamykają się przed otoczeniem.

Akceptacji i identyfikacji dziecka nie ułatwia fakt, że ze względu na jego niepełnosprawność bardzo często tuż po jego urodzeniu zostaje ono oddzielone od matki. W ten sposób do szoku: „Urodziłam niepełnosprawne dziecko” dołączają się strach i niepewność, jakie ono jest naprawdę, jak „straszna” okaże się niepełnosprawność. Naturalnym pragnieniem każdej matki jest mieć dziecko jak najwcześniej przy sobie. Matka dziecka niepełnosprawnego chce więc zobaczyć swoje dziecko, ale z drugiej strony trudno jej przełamać się, aby zaakceptować je właśnie jako dziecko, gdyż zbyt znacznie odbiega ono od idealnych wyobrażeń i uczuć, w atmosferze których przygotowywała się do macierzyństwa. Taka sytuacja prowadzi do silnych napięć w życiu psychicznym.

Jednak mimo wszystko wskazane jest, aby matka możliwie wcześnie została poinformowana o stanie swojego dziecka. Zrozumienie i przyjęcie faktu niepełnosprawności dziecka jest tym momentem, od którego może zacząć się wewnętrzna praca nad problemem, niekiedy wewnętrzna walka i rozdarcie, które jednak często kończą się sukcesem, jeżeli zmobilizowane zostaną wszystkie siły.(Smrokowska A.,1995).

Urodzenie dziecka niepełnosprawnego umysłowo, oznacza dla jego matki przyjęcie na siebie wielu obowiązków. Kobiety zwykle traktują te obowiązki w sposób naturalny. Opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym po kilku latach doprowadza do tego że matki zaczynają wyrażać niezadowolenie związane z monotonią, powstającą izolacją socjalną i zamknięciem w zbyt małej grupie ludzi, a więc koniecznością ciągłego przebywania z lekarzami, pedagogami czy ewentualnie z innymi kobietami, które mają takie same problemy. Zmęczenie objawia się również chęcią zajęcia się wreszcie czymś innym, co nie dotyczy bezpośrednio dziecka.

Walki o własną identyfikację nie ułatwia także społeczeństwo. Bardzo często, zwłaszcza w małych społecznościach lokalnych, kobieta z niepełnosprawnym dzieckiem nie jest „matką dziecka”, lecz opieczętowana zostaje pojęciem „matka upośledzonego dziecka”. Taka „nalepka” niszczy w kobiecie obraz macierzyństwa powodując, że czuje się nim rozczarowana. To z kolei nie ma dobrego wpływu na podtrzymanie pozytywnego stosunku do dziecka. Matka odczuwa bezradność, złość, niekiedy nienawiść, a nawet w skrajnych przypadkach pragnienie śmierci swojej lub dziecka, po którym to uczuciu dość szybko pojawia się poczucie winy.(Borzyszkowska H.,1997)

Często matka zaczyna rozumieć, że do wychowania tego dziecka brakuje jej wiedzy, kompetencji w związku z czym nie jest w stanie opiekować się dzieckiem całkowicie bez pomocy innych.

Intensywność opieki nad dzieckiem sprawia, że kobiety tracą siły i możliwości do samodzielnego rozwoju. Wizyty u lekarza i terapeuty, rozmaite terapie, które należy wykonywać w domu, obowiązki związane z pielęgnacją potrafią zapełnić prawie cały dzień. Matka - nie chcąc mieć poczucia winy i z miłości do dziecka –pragnie realizować wszystkie zalecane i sugerowane aktywności. Nie ma więc wyboru: rezygnuje z czasu potrzebnego na rozwój własnej osobowości, realizację własnych planów i celów na rzecz czasu poświęcanego dziecku. Większość kobiet interpretuje urodzenie dziecka niepełnosprawnego jako macierzyństwo, które nie pozostawiło im żadnego wyboru, żadnej drogi wyjścia. Doświadczenia matek niepełnosprawnych pokazują, że niepełnosprawność nowonarodzonego dziecka oznacza rozpoczęcie się długiego i skomplikowanego procesu obejmującego całe życie matki oraz w poważny sposób je determinującego.

Ponieważ opieka nad dzieckiem niepełnosprawnym jest procesem ciągłym, codziennym i wszechstronnie absorbującym, dlatego dozór nad nim musi rozpocząć się tuż po jego urodzeniu. Tak więc wskazane są; jak najszybsza interwencja i możliwie wczesne poradnictwo. Kobieta nie może zostać sama w opiece nad dzieckiem niepełnosprawnym. Nie chodzi o to by ojcowie pomagali matce, lecz aby świadomie przejmowali część odpowiedzialności za niepełnosprawne dziecko.

Według I. Obuchowskiej (1999) w tym trudnym okresie może wystąpić zjawisko odsuwania się ojca od rodziny. Przybiera on różne postacie, takie jak: ucieczka w alkohol, pracę zawodową i społeczną, niezajmowanie się sprawami rodziny i dziecka, a nawet całkowite opuszczenie rodziny.

„Zakłócenia w relacjach między rodzicami oraz ich negatywne przeżycia w istotny sposób wpływają na psychikę niepełnosprawnego dziecka. Napięcia i konflikty przeżywane przez rodziców zazwyczaj ograniczają ich interakcje z dzieckiem i zakłócają ich przebieg. W konsekwencji u dziecka może wystąpić niezaspokojenie potrzeby kontaktu emocjonalnego i potrzeby bezpieczeństwa” (Obuchowska I.,1999,s.24).

Umysłowo upośledzony w rodzinie bywa odbierany jako obraz braków i ułomności człowieka, jako obciążający rodziców i całą sytuację rodzinną, która staje się trudna do zniesienia, dopóki nie zostanie zaakceptowana ze świadomością, że dziecko, to Boży dar a dziecko niepełnosprawne to Boże zadanie. Stosunek rodziców do upośledzonego dziecka rzutuje na stosunek do niego jego rodzeństwa. Co więcej, jest to wszystko zanurzone w postaci osób z otoczenia, rodząc u rodziców poczucie osamotnienia. Powstają wtedy konflikty, kończące się niekiedy rozbiciem rodziny.

Postawa bezradności rodziców (a także postawa górowania), odbija się na opóźnieniu rozwoju zdolności u dzieci i na ich samopoczuciu. Trudności w rodzinach posiadających dzieci upośledzone umysłowo przejawiają się w narzekaniu, skarżeniu się, nadopiekuńczości lub wrogości, unikaniu lub ograniczaniu kontaktów społecznych. Kontakty społeczne zaś, są bardzo ważne, zwłaszcza przy współuczestniczeniu w nich osób niepełnosprawnych umysłowo. W Polsce niestety nie rozpowszechniła się jeszcze praktyka wychodzenia do znajomych wraz ze swoim dzieckiem upośledzonym umysłowo, bo wtedy relacje jego z rodzicami były by pełniejsze, a są one przecież ważne dla atmosfery rodziny i społecznego rozwoju (red. Otrębski W., 1997).

Dla każdego człowieka dużą wartość mają nie tylko kontakty z innymi ludźmi i kulturą, ale również związki z przyrodą, z urokami natury. Rodzina oddziaływuje na rozwój dziecka niepełnosprawnego przez stwarzanie warunków wyznaczających różne formy aktywności, zaspakajanie potrzeb, stymulowanie rozwoju. Jeden z podstawowych warunków powodzenia rodziców w zakresie działań rehabilitacyjnych polega na pełnej akceptacji upośledzenia dziecka. Rodzice akceptujący dziecko, korzystnie wpływają na jego rozwój zapewniając mu poczucie bezpieczeństwa. Są zdolni zauważyć pozytywne aspekty zachowania i jego osiągnięcia, nawet jeżeli są one niewielkie. W przebiegu rehabilitacji należy u dziecka wywołać dążenie do samodzielności. Można to osiągnąć poprzez wyznaczenie celów, które są realne i przemawiają do wyobraźni dziecka. Sposób, w jaki upośledzone dziecko interpretuje stosunek rodziców do niego, ma duże znaczenie dla tworzenia się poczucia pewności siebie. Ważne jest również, aby rodzice w pełni aprobowali uczestnictwo swojego dziecka w życiu placówki specjalnej. Możliwość edukacji dziecka sprawia większości rodziców ogromną satysfakcję. Rodzice akceptujący dziecko mogą stać się jego najlepszymi rehabilitantami. W okresie przeżywania kryzysów rodzice są szczególnie podatni na trwałe zmiany postaw i łatwo ulegają wpływom osób znaczących. Wsparcie w rodzinie pomaga przystosować się do nowej sytuacji. Wysoki poziom pomocy obniża stres wywołany koniecznością opieki nad dzieckiem upośledzonym umysłowo. W gronie osób znajdujących się w sieci wsparcia społecznego poza rodziną należy wymienić profesjonalistów: lekarzy, psychologów, pedagogów specjalnych i pracowników socjalnych. (Wyczesany J., 1999).

4. Rola rodziców w zaspakajaniu potrzeb dziecka niepełnosprawnego umysłowo.

Człowiek zależy od otoczenia pod wieloma względami. Każdy z rodzajów tej zależności może być rozpatrywany jako potrzeba. Potrzebą jest więc konieczność oddychania, przyjmowania pokarmu, ale także konieczność przebywania wśród ludzi czy też posiadania narzędzi , koniecznych do wykonania określonych czynności. Potrzebę wywołuje brak określonej substancji, przedmiotu czy osoby. Człowiek odczuwający brak dąży do znalezienia tego, czego mu brakuje. Głodny szuka pokarmu, samotny przyjaciela. Dążność do zaspokojenia potrzeby staje się motywem działania. A zatem potrzeby dynamizują, to jest uruchamiają aktywność człowieka.

„Nie ulega wątpliwości, że rodzina stanowi dla dziecka najlepsze naturalne środowisko rozwojowe dzięki możliwości otoczenia go indywidualną opieką i zaspokojenia jego potrzeb” ( Ziemska M.1969,s.34).

Wszystkie potrzeby dziecka normalnego są zwielokrotnione, gdy mamy do czynienia z dzieckiem upośledzonym. Większego więc znaczenia nabiera konieczność zaspokojenia szczególnie psychicznych potrzeb dziecka, wśród których, w odniesieniu do wszystkich dzieci, N.Han-Ilgiewicz (1961)wymienia:

q właściwy klimat psychiczny, w którym ma odbywać się wzrost i rozwój danego organizmu;

q układ kontaktów dziecka z innymi ludźmi;

q uprzytomnienie sobie faktu własnego progresu, wzrostu;

q istnienie akceptowanej wizji celowej, która wyznacza kierunek dążeń;

q zastosowanie posunięć zmierzających do indywdualizacji wychowania;

Poza wymienionymi przez N. Han-Ilgiewicz (1961) grupami potrzeb psychicznych, rodzice dzieci upośledzonych powinni szczególnie dobrze znać i uwzględniać dodatkowe potrzeby, do których należą:

q potrzeba świadomości, że rodzice są z dziecka zadowoleni,

q potrzeba przyjaźni i akceptacji otoczenia,

q potrzeba opieki, kontroli i dyscypliny,

q potrzeba niezależności,

q potrzeba pogodzenia się z upośledzeniem,

q potrzeba rozmowy z dzieckiem o jego upośledzeniu,

q potrzeba dostrzeżenia własnych zdolności i ograniczeń,

q potrzeba różnych doświadczeń ( Kozubska A.,2000).

Zaspokajanie potrzeb psychicznych dzieci upośledzonych, atmosfera życzliwości, spokoju, mają największe znaczenie dla ich prawidłowego i wszechstronnego rozwoju.

Współczesne poglądy naukowe wskazują, że potrzeby odgrywają podstawową rolę w procesie aktywizowania człowieka do działania. Dzieci upośledzone umysłowo – poza podstawowymi potrzebami, od których zależy życie i rozwój każdej jednostki – mają potrzeby specyficzne wynikające z ich charakterystycznych trudności rozwojowych. Najistotniejszą potrzebą psychiczną dzieci upośledzonych , jak i wszystkich dzieci, jest potrzeba bezpieczeństwa.

„Do potrzeb dzieci, które powinny być zaspokojone w środowisku rodzinnym, należą przede wszystkim: potrzeba pewności i poczucia bezpieczeństwa, potrzeba solidarności i łączności z bliskimi osobami, potrzeba miłości i uznania” (Boczar K.,1982, s.25).

Pierwsze lata życia silnie wiążą dziecko z jego najbliższym kręgiem społecznym, z rodziną, stanowiącą świat dziecka, w którym znajduje ono nie tylko zaspokojenie swych potrzeb życiowych, ale w którym czuje się bezpiecznie. Dziecko upośledzone umysłowo czuje się bezpiecznie wówczas, gdy jest ono kochane przez rodziców takie, jakie jest. Z uczucia rodziców czerpie ono wówczas pewność siebie i nabiera wiary we własne siły. Uczucie wyzwala też inicjatywę, rozwija indywidualność, pozwala patrzeć optymistycznie na otaczający świat. Należy jednak podkreślić, że uczucie to nie może być pozbawione elementów racjonalnego myślenia, że muszą towarzyszyć mu stawiane dziecku wymagania, że powinno wypływać z poczucia więzi rodziców z dzieckiem i ich odpowiedzialności za nie, a nie z chęci zadośćuczynienia miłości własnej czy własnym niezaspokojonym uczuciom czy pragnieniom ( Boczar K, 1982).

Poczucie bezpieczeństwa realizuje się również przez zdobywanie przez dzieci umysłowo upośledzone niezależności. Niezależność tę osiągają one dzięki zdobytym umiejętnościom w zakresie samoobsługi, włączeniu do życia rodzinnego i społecznego. Jest to poczucie bezpieczeństwa oparte o element wiary we własne siły. Aby mogła się ta wiara zrodzić, powinny one przebywać stale w towarzystwie osób znaczących w jej życiu (rodzice, rodzeństwo, wychowawcy itp.).

Wychowanie w rodzinie dzieci pełnosprawnych traktujemy jak coś bardzo oczywistego. Nie wyobrażamy sobie ich wychowania poza rodziną. Natomiast w odniesieniu do dzieci niepełnosprawnych istnieje swoiste „myślenie” społeczne, że ich rozwój powinien odbywać się pod kierunkiem specjalistów i najczęściej w specjalistycznych zakładach zamkniętych. Wiemy jednak, że każdej jednostce, w tym i niepełnosprawnej, jest potrzebne życie rodzinne, która zaspakaja najważniejsze potrzeby natury psychicznej. Dzieci niepełnosprawne także należy przygotować nie tylko do pracy zawodowej, uczestnictwa w kulturze, ale i do życia rodzinnego. ( Kubeczko J.,1974).

Zawsze należy pamiętać o tym, że dziecko niepełnosprawne ma takie same potrzeby jak inne dzieci. Lęk przed trudnymi sytuacjami, występujący u dzieci upośledzonych, bardzo przeszkadza im w opanowaniu nawyków, które są podstawą dobrego przystosowania się. Na niemożność zaspokojenia potrzeby przyjaźni, na spotykanie się z nieprzychylnym stosunkiem osób dorosłych lub ich niewłaściwymi postawami, dziecko reaguje w silnie negatywny sposób i utrwala agresywne reakcje na określone sytuacje społeczne. Z tych przyczyn wzmaga się zaburzenie sfery emocjonalnej, która u dziecka niepełnosprawnego umysłowo funkcjonuje nieprawidłowo.

System kar i nagród stosowany przez rodziców nierzadko jest daleki od właściwego. W sytuacjach konfliktowych matki skłaniają się do krzyczenia na dziecko, a ojcowie nawet do używania fizycznej przemocy.

H. Borzyszkowska (1971) stwierdza, że błędy popełniane przez rodziców wobec dziecka niepełnosprawnego często nie są spowodowane złą wolą, ale brakiem wiedzy o możliwościach dziecka i brakiem umiejętności postępowania z nim. Problem upośledzenia umysłowego jest wielu osobom zupełnie nieznany. Atmosfera napięć nerwowych, poczucie lęku, niepewności, niezaspokajanie podstawowych potrzeb, to przyczyna hamowania rozwoju dziecka i źródło wielu jego trudności. W rodzinie która zapewnia poczucie bezpieczeństwa, gdzie panuje serdeczna i życzliwa atmosfera dziecko upośledzone umysłowo rozwija się najlepiej.

Według M. Ziemskiej (1969) do potrzeb psychicznych zaliczamy: potrzebę doznawania i wymiany uczuć, przynależności i kontaktu z rodzicami, samo urzeczywistnienia i poszanowania praw osobistych, , potrzeba akceptacji, znaczenia, których zaspakajanie przez postawy rodziców wobec dziecka, wpływa na rozwój i ukształtowanie jego osobowości. Jedną z dominujących potrzeb dziecka jest potrzeba życzliwości, ciepła i miłości. Osoba która w dzieciństwie nie miała zaspokojonej potrzeby miłości i przynależności wskutek odtrącenia przez rodziców, dąży przez całe życie do tego, żeby być obdarzona uczuciem.

Ważną dla dziecka czy też dorosłego człowieka jest potrzeba akceptacji przez grupę społeczną. Brak akceptacji wiąże się z izolacją jednostki od grupy, do której należy. Każdy chce być akceptowany przez rówieśników, rodziców czy nauczycieli. Dla małego dziecka najważniejszą jest akceptacja ze strony rodziców. Gdy dziecko zaczyna uczęszczać do przedszkola, a potem do szkoły, przywiązuje dużą wagę do zdobycia akceptacji wychowawców. Przyczyną braku akceptacji bywa czasem odmienność jednostki. Z potrzebą akceptacji wiążą się silnie potrzeby uznania i osiągnięć. Potrzeby te zaspokaja człowiek tylko w oparciu o grupę społeczną. Działanie wielu ludzi dynamizowane jest przez potrzebę osiągnięć. Genezy tej potrzeby należy szukać w oczekiwaniach wytworzonych już we wczesnym dzieciństwie. Jeżeli rodzice od najmłodszych lat kładą nacisk na usamodzielnianie się dziecka, doceniając jednocześnie wszelkie drobne jego osiągnięcia i zachęcając dziecko do wykonywania coraz trudniejszych zadań, wzbudzają w nim jednocześnie potrzebę osiągnięć. Podobnie dzieje się, gdy rodzice okazują dziecku życzliwą pomoc i wzbudzają w nim wiarę we własne siły. Człowiek o rozbudzonej potrzebie osiągnięć będzie stawiał sobie coraz wyższe wymagania i realizował coraz trudniejsze zadania. Od rodziców i nauczycieli zależy takie ukształtowanie potrzeby osiągnięć, aby jednostka realizując ją nie dążyła jedynie do osiągnięcia indywidualnego sukcesu, lecz by wiązała sukcesy własne z sukcesami grupy społecznej do której należy (Ziemska.M.,1969).

Cykl rozwoju dziecka niepełnosprawnego jest taki sam jak zdrowych dzieci, tylko wiele umiejętności zdobywa nieco później bądź musi się ich inaczej nauczyć. Nieakceptowanie dziecka upośledzonego takim, jakie ono jest stanowi podstawowy błąd rodziców, utrudniający możliwość rewalidacji dziecka już w jego naturalnym środowisku.

Reasumując możemy stwierdzić że, każde dziecko niezależnie od tego, czy jest upośledzone czy też nie, potrzebuje akceptacji ze strony rodziców i otoczenia, by rozwijać zdolności w najwyższym stopniu. Każda osoba upośledzona bez względu na stopień upośledzenia pragnie znaleźć swoje miejsce w społeczeństwie, gdzie mogłaby stać się użytecznym, produktywnym członkiem owej społeczności ( Boczar K.,1882).

BIBLIOGRAFIA

1. Bauman Z.(red.)(1962), Zarys Socjologii. Warszawa.
2. Bielicka L(1967) Miłość macierzyńska pod mikroskopem. PWN. W-wa.
3. Boczar. K. (1982) Młodzież umysłowo upośledzona w rodzinie i środowisku pracy. PWN , Warszawa.
4. Bor

a TO NIBY NA CO????????

jak to na co na pedagogike